Fesleğen Yetiştiriciliğinde Kanatlı Gübre
Uygulamalarının Önemi
Doç.Dr. Gülsüm YALDIZ
Bolu AİBÜ Ziraat ve Doğa Bil. Fakültesi
Bitkilerdeki etkili maddelerin nitelik ve nicelik olarak değişimi
bitkilerin genetik yapısına, yetiştiği iklim koşullarına ve uygulanan agronomik
işlemlere göre değişmektedir. Agronomik işlemler kapsamında günümüzde ön plana
çıkan organik tarım, neredeyse dünyadaki tüm ülkelerde uygulanırken, üretim
alanı ve üretici sayısı da giderek artmaktadır. Ayrıca dünya organik ürün
pazarı da giderek büyümekte ve neredeyse tamamını ABD ve AB ülkeleri
oluşturmaktadır. Bu konuda tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de çeşitli
çalışmalar gerçekleştirilmektedir.
Türkiye’de 325.831 ha alanda organik tarım yapılmakta ve organik
gübreleme direkt olarak bitkinin verimine, kimyasal bileşimine ve kalitesine
etki etmektedir (Dinç, 2014). Günümüzde organik tarım uygulamaları gün geçtikçe
daha fazla önem kazanmaktadır. Dünya marketlerinde organik gübre kullanılarak
üretilen ve pestisit uygulamaları içermeyen ürünler büyük rağbet görmektedir
(Yussefi ve Willer, 2007). Bu tercihler çeşitli organik materyallerin tarımda
kullanım olanaklarının daha ayrıntılı olarak araştırılması gerektiğini ortaya
koymaktadır; bunlardan biri de güncelliğini koruyan organik kümes hayvanı
gübresidir. Organik kümes hayvanı gübresi, organik kökenli bir gübre olduğundan
hem bitkiler için özellikle içerdiği azot yanında diğer bitki besinlerince
zengin iyi bir besin maddesi kaynağı, hem de toprağın fiziksel özelliklerini
iyileştirmesi yanında son zamanlarda hayvan beslemede yem katkı maddesi olarak
ta kullanılan iyi bir ıslah materyalidir Gübreleme bitki yetiştiriciliğinde
üreticiye maddi yük getiren en önemli unsurlardan biri olup, üreticiler
arasında gübreleme miktarının artması ile verim ve kalite artacağı yönünde
genel bir yanılgı mevcuttur.
Organik gübreleme iyi bir toprak analizi ile birlikte uygulanarak, hem
gübre maliyetinden tasarruf edilmiş olacak, hem de yüksek fayda sağlanacaktır.
Ayrıca organik tarım, gerek toprak gerekse bitki kalitesine pozitif etkisi göz
önüne alındığında ve aynı zamanda sürdürülebilirliğinin sağlanmasında
konvansiyonel tarıma göre avantaj sağlayacaktır. İnsanların bitkilerle
hastalıkları iyileştirmesi çok eskilere dayanır. Günümüz modern ilimlerinin
keşfettikleri yeni kimyasal maddelerin büyük bir çoğunluğu bitkisel
kaynaklıdır. Her geçen gün tıp dünyasında bir çok hastalığın tedavisine imkan
sağlayan ilaçlar yine bitkisel kaynaklı maddelerden üretilip
geliştirilmektedir.
Tıbbi ve aromatik bitkilerin kültürü konusundaki araştırmalar son
yıllarda Türkiye’de de önem kazanmakla birlikte, sadece bir kaçının yetiştirme
teknikleri belirlenmiştir. Ancak günümüzde yeterli miktarda standart ve
kaliteli ürün temini doğal bitkilerin toplanmasıyla mümkün olmamakta, bundan
dolayı bitkilerin düzenli olarak kültürünün yapılmasını gerekli kılmaktadır.
Ocimum türleri içinde Ocimum basilicum (fesleğen) en fazla ekonomik öneme sahip
olup, morfolojik ve kimyasal olarak geniş varyasyon göstermektedir. Fesleğen,
Labiateaea familyasından olup, Güney Asya, özellikle Hindistan kökenli bir
bitki olan, tropik ve ılıman bölgelerde yaygınlık gösteren tek yıllık bir
bitkidir. Daha çok Fransa, İtalya ve İspanya’da kültürü yapılmaktadır (Ceylan,
1997). Fesleğen, Türkiye’de özellikle Batı ve Güney Anadolu’da
yetiştirilmektedir. Türkiye’de zengin bir kimyasal varyasyon gösteren
fesleğenin, değişik alanlarda kullanılan bileşenlerin (linalool, citral, metil
cinnamate, metil eugenol vb.) elde edilmesinde önemli bir potansiyele sahip
olduğu saptanmıştır (Telci ve ark., 2005).
Fesleğen uçucu yağı, tıpta mide rahatsızlıklarında, yatıştırıcı, gaz
söktürücü, idrar yolları antiseptiği, ağrı dindirici, balgam söktürücü, solucan
düşürücü, sakinleştirici, öksürük kesici, ağız ve diş şikayetlerinde, ishal ve
kronik dizanteride, solunumla ilgili rahatsızlıklarda ve mantar hastalığının
tedavisinde etkilidir (Baytop, 1999; Baranauskiene et al., 2003).
Bolca Hindi. A.Ş.’de iki yıl boyunca yürüttüğümüz çalışmada farklı dozda
kanatlı (tavuk, hindi, kıbele) gübre uygulamasında fesleğenin verim ve kalitesi
açısından en ideal organik kanatlı gübre ile dozu belirlenmiş ve organik
kanatlı gübrelemenin yetiştiricilikte yaygınlaştırılması hedeflenmiştir.
Organik kümes hayvanı gübreleri arasından tavuk gübresi ile yetiştirilen
fesleğen bitkisi yüksek antioksidan, antibakteriyel etki göstermesi yanısıra,
yüksek toplam fenolik, flavanoid içerikleri ile uçucu yağ bileşenlerine sahip
olmuşlardır. Hindi gübresi ile kıbele gübresi kimyasal gübre uygulamasına göre
daha yüksek verim ve biyolojik aktiviteye sahip olmuştur.
Sonuç olarak,
çalıştığımız bu organik kanatlı gübreler özellikle tavuk gübresi tıbbi ve
aromatik bitkilere talebin ve önemin artırılması için kimyasal gübreler yerine
önerilebilir.
Kaynaklar
Akgül, A., (1993). Baharat Bilimi ve Teknolojisi. Gıda
Teknolojisi Derneği Yayınları, Ankara pp.142-143.
Telci I, Bayram E, Yilmaz G, Avci B. 2006. Variability in
essential oil composition of Turkish basils (Ocimum basilicum L.). Biochemical
Systematic Ecology, 34:489-497.
Baranauskiene R., Venskutonis PR, Viskelis P, Dambrauskiene
E, 2003. Influence of nitrogen fertilizers on the yield and composition of
thyme (Thymus vulgaris). Journal and Agricultural Food Chemistry, 51:
7751–7758.
Baytop T, 1999. Türkiye’de Tıbbi Bitkilerle Tedavi (Geçmişte
ve Bugün). Nobel Tıp Kitapevleri (İlaveli ikinci Baskı).
Ceylan A, 1997. Tıbbi Bitkiler-II (Uçucu Yağ Bitkileri). Ege
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No:481, Bornova, İzmir, 306s.
Dinç E, 2014. Sater (Satureja hortensis L.) bitkisinde
inorganik ve organik gübre uygulamalarının verim ve bazı kalite unsurlarına
etkileri. Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
Telci İ, Bayram E, Yılmaz G, Avcı AB, 2005. Türkiye’de
kültürü yapılan yerel fesleğen (Ocimum spp) genotiplerinin morfolojik,
agronomik ve teknolojik özelliklerinin karakterizasyonu ve üstün bitkilerin
seleksiyonu (Sonuç Raporu). TOGTAG-3102 No’lu Proje, TÜBİTAK.
Yussefi S, Willer F, 2007. Organic Agriculture Statistics
2007 – The Main Results of the global organic survey 2007 by FiBL and SOEL.
BioFach Congress 2007, Nuremberg, 16.2.2007.
